W praktyce oznacza to, że dziecko może działać pod wpływem chwili, nie zastanawiając się nad tym, co będzie później. Kiedy zje ciastko, którego nie powinno ruszać, i słyszy pytanie „Kto to zrobił?”, jego mózg szuka najprostszego wyjścia – zaprzeczenia. Nie dlatego, że chce oszukać, ale dlatego, że odczuwa ogromny stres, a kłamstwo wydaje się najłatwiejszym sposobem na uniknięcie dalszych trudności.

Kradzieże? Czasem to impuls, ale częściej wynik potrzeby posiadania czegoś, co przynosi chwilowe ukojenie. Dla dziecka z FAS przedmioty mają szczególne znaczenie – mogą być symbolem kontroli, stabilności lub po prostu chwilowej radości. To, co dla dorosłych jest „kradzieżą”, dla dziecka może być próbą zaspokojenia emocjonalnej pustki.

Aby zrozumieć, dlaczego dziecko z FAS kłamie lub kradnie, musimy spojrzeć na jego mózg przez pryzmat neurobiologii. Alkohol uszkadza struktury takie jak kora przedczołowa, odpowiedzialna za planowanie i kontrolę impulsów, oraz hipokamp, kluczowy dla zapamiętywania. Wyobraź sobie, że te części mózgu działają jak niedokończony dom – są pokoje, w których brakuje drzwi, albo schody, które prowadzą donikąd.

Kiedy dziecko słyszy pytanie: „Dlaczego to zrobiłeś?”, jego mózg może nie być w stanie od razu zareagować w sposób logiczny. Zamiast tego wybiera drogę na skróty – kłamstwo. To mechanizm obronny, reakcja na stres i próba uniknięcia zamieszania, którego dziecko nie potrafi zrozumieć.

Podobnie jest z kradzieżami. Dzieci z FAS mają trudność z odraczaniem gratyfikacji. Jeśli coś wzbudzi ich zainteresowanie, sięgają po to natychmiast. Mechanizm hamowania – taki jak zastanowienie się, czy to właściwe – nie działa prawidłowo. Co więcej, dla nich posiadanie czegoś, co „nie jest ich”, może być formą samoregulacji emocji. Zabawka, długopis, a nawet kubek – każda z tych rzeczy może być próbą „posiadania kontroli”, której dziecko na co dzień nie odczuwa.

Kluczem do pomocy jest zrozumienie, że te zachowania nie wynikają z braku wartości moralnych, ale z neurologicznych trudności, które ograniczają dziecko w sposób, na który nie ma wpływu. Nie oznacza to, że problemów nie można rozwiązać – wręcz przeciwnie. Dzieci z FAS, otoczone cierpliwością i wsparciem, uczą się nowych dróg w swoim „domu mózgu”. Te drogi będą może kręte, ale prowadzą ku lepszemu.

Wyobraź sobie, że kłamstwo dziecka z FAS to jak prowizoryczny most – szybki sposób na uniknięcie kłopotów, ale niekoniecznie trwały czy bezpieczny. Mózg dziecka z FAS działa w trybie „tu i teraz”, a lęk przed karą często przesłania mu zdolność do logicznego myślenia. Dlatego zamiast pytać: „Dlaczego kłamiesz?”, spróbuj zrozumieć, co stoi za tym zachowaniem.

Gdy dziecko mówi: „To nie ja zjadłem ciastko!”, zamiast naciskać na prawdę, możesz powiedzieć: „Widzę, że ciastko zniknęło. Może razem zastanowimy się, jak następnym razem poradzić sobie z taką sytuacją?”. W ten sposób uczysz dziecko, że można rozwiązywać problemy inaczej niż przez kłamstwo, a jednocześnie dajesz mu poczucie bezpieczeństwa.

Przede wszystkim, pamiętaj, że dziecko z FAS nie reaguje dobrze na presję i karanie za każde kłamstwo. Zamiast tego warto wprowadzać drobne nagrody za mówienie prawdy – nawet jeśli to trudne. Prosta pochwała: „Dziękuję, że mi to powiedziałeś” może mieć większy wpływ, niż myślisz.

Kiedy dziecko z FAS przywłaszcza sobie coś, co do niego nie należy, może to być wynik impulsu, potrzeby posiadania lub nawet chęci zrobienia komuś przyjemności (np. „Chciałem Ci coś dać, więc to wziąłem”). Kluczowe jest, by podejść do sytuacji z empatią, zamiast od razu wprowadzać surowe konsekwencje.

Zamiast pytać: „Dlaczego to ukradłeś?”, spróbuj powiedzieć: „Widzę, że ta zabawka jest teraz u Ciebie. Powiedz mi, jak się z nią czujesz?”. Taki dialog pozwala dziecku zrozumieć, że to, co wzięło, nie było jego, jednocześnie dając przestrzeń na wyrażenie emocji. W rozmowie warto wspólnie zaplanować, jak zwrócić przedmiot właścicielowi – to krok w stronę budowania odpowiedzialności.

Ważne jest też wzmacnianie świadomości dziecka o własności i zasadach dzielenia się. Prosta gra w „zamianę” może być świetnym ćwiczeniem – Ty dajesz dziecku swój długopis, a ono oddaje Ci swoją książeczkę. Dzięki temu dziecko uczy się, że rzeczy mogą przechodzić z rąk do rąk, ale zawsze z czyjąś zgodą.

Najważniejsze, by każdą taką sytuację traktować jako okazję do nauki, a nie jako powód do kary. Dzieci z FAS często potrzebują wielu powtórzeń, by zrozumieć zasady, ale konsekwentna i spokojna praca przynosi efekty. To proces, który wymaga cierpliwości – i od dziecka, i od Ciebie.

Wyobraź sobie, że każda codzienna sytuacja to małe laboratorium, w którym dziecko z FAS testuje, jak działa świat. Kiedy przyłapujesz je na kłamstwie czy znajdujesz „zagubiony” przedmiot w jego plecaku, to nie koniec świata – to właśnie moment, w którym możesz je czegoś nauczyć.

Na przykład: dziecko mówi, że posprzątało pokój, ale widzisz, że bałagan wciąż tam jest. Zamiast wypominać mu to od razu, zaproponuj wspólne działanie: „Pokaż, co udało ci się zrobić, a potem razem dopracujemy resztę”. Taki sposób wzmacnia pozytywne zachowania i daje dziecku poczucie, że nie jest samo w swoich wyzwaniach.

A co, jeśli znajdziesz „skarb” – np. czyjąś zabawkę – w rzeczach dziecka? Zamiast konfrontacji, powiedz: „Znalazłem coś ciekawego w Twoim plecaku. Jak myślisz, kto może tego szukać? Może razem oddamy to właścicielowi?”. W ten sposób uczysz dziecko odpowiedzialności i empatii, bez wywoływania w nim lęku.

Każda taka sytuacja to mały krok w stronę budowania zrozumienia zasad, które są często trudne dla dzieci z FAS. Pamiętaj, że to proces – nie oczekuj, że wszystko zmieni się od razu. Ważne, żeby każda nauka odbywała się w atmosferze wsparcia i bezpieczeństwa.

Dziecko z FAS potrzebuje czegoś więcej niż tylko zasad – potrzebuje codziennych rytuałów, które pomogą mu zrozumieć świat i poczuć się w nim bezpiecznie. Rutyna to Twoja tajna broń. Proste rytuały, jak wspólne czytanie przed snem czy rozmowa o jednym pozytywnym wydarzeniu dnia, mogą być fundamentem dla nauki odpowiednich zachowań.

Budowanie zaufania zaczyna się od drobiazgów. Jeśli dziecko wie, że zawsze znajdzie u Ciebie wsparcie, łatwiej będzie mu przyznać się do kłamstwa czy porozmawiać o wziętej rzeczy. Zamiast stosować wyłącznie kary, wprowadź nagrody za dobre zachowanie – mogą to być wspólnie spędzone chwile, dodatkowy czas na ulubioną zabawę lub po prostu Twoje uznanie: „Dziękuję, że powiedziałeś prawdę. Jestem z Ciebie dumna”.

Pamiętaj, że Twoja konsekwencja w działaniu jest kluczowa. Dzieci z FAS często mają trudność z przewidywaniem skutków swoich działań, dlatego Twoje reakcje muszą być przewidywalne. Jeśli ustalisz, że zabawkę należy oddać właścicielowi, za każdym razem trzymasz się tej zasady. Dziecko, widząc tę spójność, zacznie powoli rozumieć reguły, które dla niego mogą wydawać się chaotyczne.

Najważniejsze jednak jest to, by dziecko czuło, że je akceptujesz – nie tylko wtedy, kiedy postępuje dobrze, ale także w chwilach, kiedy potrzebuje Twojej pomocy, by zrozumieć świat. Bo każde Twoje działanie, choćby drobne, to krok w stronę budowania jego zaufania i poczucia wartości.

Wyobraź sobie, że dzwoni telefon. Głos nauczyciela, wychowawcy albo sprzedawcy mówi o sytuacji, która sprawia, że czujesz nagły ucisk w żołądku: Twoje dziecko coś zabrało albo skłamało. Jak zareagować, kiedy problem nie rozgrywa się w domowym zaciszu, a w miejscu, gdzie publiczne spojrzenia dodają do niego ciężaru?

Pierwszy krok? Zatrzymaj się i weź oddech. Wyobraź sobie, że to kolejna okazja do nauki – może bardziej wymagająca, ale równie ważna. Reagując, pamiętaj, że dzieci z FAS działają impulsywnie. Kłamstwo lub kradzież w szkole może wynikać z potrzeby akceptacji: „Chciałem mieć to, co ma kolega, bo wtedy będzie mnie lubił”. W sklepie – z fascynacji przedmiotem: „Nie mogłem się powstrzymać, ten cukierek wyglądał jak skarb”. Na obozie – z chaosu, który sprawił, że zasady gdzieś się rozmyły.

Twoja reakcja powinna być prosta, ale konkretna: „Zrozumiałem, co się stało. Porozmawiamy o tym spokojnie. Teraz zastanówmy się, jak to naprawić”. Pomóż dziecku zrozumieć, że naprawianie sytuacji jest równie ważne jak sam fakt jej zaistnienia. Jeśli wzięło coś, co nie należało do niego, zaplanujcie wspólnie, jak oddać przedmiot – najlepiej osobiście. Jeśli skłamało, wesprzyj je w przeprosinach, tłumacząc, że prawda buduje zaufanie.

Gdy dziecko dorasta, a jego działania zaczynają przynosić konsekwencje prawne, sytuacja staje się bardziej złożona. Wyobraź sobie, że Twoja nastolatka wraca do domu z wezwaniem na policję za próbę kradzieży w sklepie. Co wtedy?

Przede wszystkim, unikaj etykietowania: „Jesteś złodziejem” to słowa, które mogą zniszczyć, zamiast pomóc. Powiedz raczej: „To, co się stało, jest poważne, ale znajdziemy sposób, żeby to naprawić”. Nastolatki z FAS często nie są w stanie przewidzieć konsekwencji swoich działań, dlatego Twoim zadaniem jest ich tego nauczyć.

Zamiast ukrywać sytuację, skonfrontuj ją otwarcie. Przeanalizujcie razem, co się wydarzyło: „Co czułeś, kiedy to robiłeś? Czy myślałeś o tym, co stanie się później?”. Następnie zastanówcie się nad konsekwencjami i wspólnie opracujcie plan działania – czy to zwrot przedmiotu, przeprosiny, czy też praca społeczna w ramach zadośćuczynienia.

W przypadku konsekwencji prawnych ważna jest również edukacja. Nastolatek powinien zrozumieć, jakie są prawa i co może się wydarzyć, jeśli sytuacja się powtórzy. Współpraca z terapeutą, pedagogiem czy prawnikiem specjalizującym się w pracy z młodzieżą może być kluczowa.

Każda sytuacja, nawet ta trudna i publiczna, to szansa na naukę – nie tylko dla dziecka, ale i dla Ciebie. Pokaż, że można wyjść z każdej sytuacji z podniesioną głową, jeśli podejmiemy odpowiedzialność i spróbujemy naprawić błąd. To ważny krok, by dziecko poczuło, że ma w Tobie wsparcie, nawet jeśli czasem popełnia błędy. Bo to właśnie w tych momentach najgłośniej mówi miłość.

Wyobraź sobie, że wychowanie dziecka z FAS to jak pakowanie plecaka na wyprawę w nieznane. Potrzebujesz narzędzi, które pomogą Ci poradzić sobie z każdą niespodziewaną sytuacją. Czasem wystarczy prosty kompas w postaci cierpliwości, a innym razem musisz wyciągnąć z plecaka lornetkę empatii, by zobaczyć świat oczami dziecka.

Niezbędnik rodzica zaczyna się od rutyny. Stały plan dnia, proste zasady i powtarzalne rytuały to dla dziecka z FAS bezpieczna przystań. Pomyśl o wieczornym opowiadaniu sobie nawzajem, co miłego spotkało was danego dnia, albo wspólnym planowaniu następnego poranka. To małe rzeczy, które budują wielkie poczucie bezpieczeństwa.

Ważne są też narzędzia pomagające dziecku zrozumieć zasady. Wizualne przypomnienia, jak proste grafiki pokazujące, co jest „moje”, a co „nie moje”, mogą być nieocenione. A co z Twoimi zasobami? Zapisz się na warsztaty, dołącz do grupy wsparcia, czytaj inspirujące historie innych rodziców. Pamiętaj, że nie jesteś w tej podróży sam.

I najważniejsze: zawsze miej w plecaku akceptację i miłość. Dziecko z FAS potrzebuje czuć, że mimo swoich trudności jest dla Ciebie najważniejsze. Bo to właśnie dzięki Twojej miłości będzie chciało próbować – i uczyć się życia krok po kroku.

Każde kłamstwo i każda kradzież to jak kamyk wrzucony do wody – wywołuje fale. Ale to od Ciebie zależy, czy fale te zanikną spokojnie, czy też przerodzą się w burzę. Twoje dziecko z FAS patrzy na Ciebie jak na swojego przewodnika, nawet jeśli czasem zboczy z drogi.

Pamiętaj, że wychowanie dziecka z FAS to maraton, a nie sprint. Czasem możesz się zmęczyć, czasem zwątpić, ale każda rozmowa, każda chwila spędzona razem to krok ku lepszemu. Akceptacja oznacza, że kochasz swoje dziecko takim, jakie jest, a jednocześnie pomagasz mu odkrywać nowe sposoby radzenia sobie z trudnościami.

Kiedy Twoje dziecko przyzna się do kłamstwa albo odda „pożyczony” przedmiot, to dla niego mały, ale ogromnie ważny sukces. Daj mu to poczuć. Powiedz: „Jestem z Ciebie dumna, że tak to rozwiązałeś. Widzisz? Razem zawsze znajdziemy wyjście”.

I w końcu pamiętaj, że Ty też możesz uczyć się od swojego dziecka. Ono pokazuje Ci, jak radzić sobie z przeciwnościami, jak szukać nowych dróg, jak patrzeć na świat z innej perspektywy. Bo to, co naprawdę buduje więź, to wspólna droga – nawet jeśli czasem jest kręta.